Schrijver Bas Steman weet zeker dat hij de reïncarnatie is van een Britse soldaat. ‘Jij denkt toch zeker ook dat ik knettergek ben?’ TROUW Stijn Fens15 september 2023
Schrijver Bas Steman kan maar niet aan het idee ontsnappen dat hij ooit een Britse soldaat was die sneuvelde tijdens de Slag om Arnhem. ‘Het trauma van Morgan, zijn abrupte dood, interfereert met mijn leven.’ Bas Steman loopt op de Airborne-begraafplaats in Oosterbeek. Het is een zonnige dag. Een medewerker van de begraafplaats maakt op een grasmaaier zijn rondjes. Hier liggen meer dan 1750 geallieerde militairen begraven, veelal parachutisten. Ze sneuvelden bijna tachtig jaar geleden tijdens de Slag om Arnhem, die deel uitmaakte van de operatie Market Garden. Vrijwel allemaal jonge mannen. Twintigers, of vaak nog jonger. De herdenking was deze week. Steman komt hier vaker, dat zie je aan de manier waarop hij loopt. Alsof hier familie van hem ligt. Toch moet hij even zoeken naar het graf waarvoor we hier zijn. “Wat is het nou? De derde of de vierde rij?”, vraagt hij, net iets te hard voor de omgeving. Dan loopt hij in één keer door en staat stil bij een van die meer dan 1750 witte grafstenen. ‘M.G.Probert’ staat er op en een datum: 19 september 1944. Hier ligt Morgan, zíjn Morgan. De Britse soldaat uit de Tweede Wereldoorlog van wie Steman denkt de reïncarnatie te zijn.
Foto van de Bew
Lig jij hier nu eigenlijk ook begraven?
“Nou, in ieder geval ligt hier iemand met wie ik wel een link heb op de een of andere manier. Ik draag iets in mij van zijn geschiedenis.”
Hoe kan dat?
“Dat is de grote vraag natuurlijk. Het gekke is dat iedereen die Morgan heeft gekend en mij ziet, zegt: ‘Jullie voelen hetzelfde.’ Mijn vrouw Ariane zei op een gegeven moment: ‘We gaan er nu maar eens een keer heen’. Eenmaal hier stond ik vooral te vloeken en te tieren en daarna ging ik op slot. Want je wilt het eigenlijk niet, hè? ‘Het is mijn verhaal niet’, dacht ik. ‘Het is allemaal onzin.’”
Onzin of niet. Feit is wel dat het leven van Morgan Probert uit Wales op – zo lijkt het althans – onverklaarbare wijze verweven is geraakt met dat van Bas Steman uit Zutphen. Die schreef er een roman over. Misschien is fictie wel veiliger dan non-fictie, moet hij gedacht hebben. Hij kan het zelf maar niet vatten. Hij de reïncarnatie van een Britse soldaat? “Jij denkt toch ook dat ik knettergek ben?”
Skydiven
Een paar maanden eerder. We zitten bij Bas Steman thuis aan tafel. Hij vertelt hoe het allemaal heel onschuldig begon met een bedrijfsuitje in de zomer van 1997. Steman werkt dan bij tv-zender SBS en is 26 jaar oud. Onthoud die leeftijd. Omdat het programma waarvoor hij werkt hoge kijkcijfers heeft gehaald, mogen hij en zijn collega’s van de leiding iets ‘leuks’ gaan doen: skydiven. Zoiets als parachutespringen, maar dan nog enger. “Iedereen helemaal hieperdepiep. En het ging ook goed, behalve bij mij. Iedereen sprong, maar ik niet. Ik had een paniekaanval.”
Hij kletst zich eruit en besteedt geen aandacht meer aan die paniekaanval, totdat die tijdens een etentje met zijn vrienden muzikant Bram Vermeulen en actrice Shireen Strooker weer ter sprake komt. “Die zeiden meteen: ‘Dat is een vorig leven. Vast iets met de Tweede Wereldoorlog.’”
Zo lag die toch min of meer mislukte parachutesprong weer levensgroot op zijn bord. “Toen zei mijn vrouw: ‘Je hebt het er wel over, maar je duikt er niet in.’” Een paar weken later zat Steman bij een regressietherapeute. “En ik had eigenlijk helemaal geen zin in vaag gedoe.”
In therapie
Regressietherapie is een vorm van psychotherapie, waarin gebruik wordt gemaakt van trance en het uitgangspunt is dat alle problemen ooit ergens in het verleden tijdens een traumatische gebeurtenis zijn ontstaan. Dat trauma kan zich in allerlei symptomen uiten, zoals paniekaanvallen.
De eerste afspraak verloopt rustig. Steman interviewt de therapeute. Hoe werkt dit soort therapie? En valt het wetenschappelijk te bewijzen? “Je bent en blijft journalist.” Hij moet maar een keer terugkomen om regressie echt te ervaren, zegt de therapeute.
Dat was de maandag erna. “De eerste twintig minuten van de sessie was ik heel sceptisch. Ik dacht de hele tijd: ‘Dit moet ik onthouden’. Maar op een gegeven moment kwam ik dus in een ervaring die mij helemaal overhoop haalde en bijna fotografisch was. Het was een soort fysiek weten. Op dat moment wist ik plotseling alles. De Ginkelse Heide, 1944, vliegtuigen, een parachutesprong. Ja, de hele shit. Het was niet dat het iets nieuws was, ik herkende gewoon alles. Ik voelde, herbeleefde de angst. Ook het sterven van die soldaat heb ik daar, op die bank, herbeleefd.”
‘Waar woon je?’, vroeg Ilja, de therapeute. “Ik beschreef een wit huis met wat details. Toen vroeg ze: ‘Hoe heet je?’ En ik zei: ‘Ik heet Morgan.’”
Van de rit terug naar huis herinnert Steman zich niets meer. Eenmaal thuis vraagt zijn vrouw hoe de sessie is verlopen. “Ik kon helemaal niks vertellen en heb alleen maar zitten janken, wel twee of drie dagen lang. Ik hoefde maar een bejaard stel op de straat te zien lopen, of het was al raak.”
Herinneringen kloppen
Hij gaat op onderzoek uit. Op de website van Market Garden komt hij maar één soldaat tegen met de naam Morgan, achternaam Probert. Dit was hem. Probert was een paratroeper en kwam op 19 september 1944 om het leven door vijandelijk vuur in de buurt van de kruising van de Valkenburglaan en de Graaf van Rechterenweg in Oosterbeek. Zijn leeftijd? Inderdaad: 26 jaar. Net zo oud als Bas Steman was toen hij op het laatste moment afzag van die parachutesprong tijdens dat bedrijfsuitje.
Tot zijn verbijstering blijken alle dingen die Steman zich tijdens die regressie herinnerde te kloppen en weet hij dingen van de parachutist die hij nooit had kunnen weten. “Ik wantrouwde alles in mezelf. Maar elke keer bleek dat wantrouwen onterecht.”
Steman is even stil en legt zijn handen op tafel. “Wil je nog een stuk appeltaart?”
Zit ik hier nu eigenlijk tegenover Morgan?
“Ja, als ik daar antwoord op zou kunnen geven. Je zit tegenover Bas. Dat in de eerste plaats. Maar het kan best zijn dat het leven dat Morgan heeft moeten doormaken, nog een keer door mij geleefd moest worden.”
Is zijn ziel dan in jouw lichaam terechtgekomen omdat hij zijn dood niet heeft kunnen verwerken? Moet ik het me zo voorstellen?
“Nou, kennelijk had ík die niet verwerkt.”
Of Morgan niet?
“Ja, dat kan ook. Ik als Bas moest opnieuw de dood van Morgan beleven. Ik moest een cirkel sluiten. “
Wat mij opvalt bij reïncarnatie is dat mensen die dit meemaken in een vorig leven nooit magazijnmedewerker waren, maar altijd soldaat of ridder. Een groots leven, zal ik maar zeggen.
“Meer een tragisch einde, zou ik zeggen.”
Er moet nog wat worden uitgevent?
“Daar zit het ’m in. Het eind is abrupt en daardoor traumatisch. Bij reïncarnatie gaat het vaak om een verdrinking of een executie. De ziel neemt dat mee naar een volgend leven. Het trauma van Morgan, zijn abrupte dood, interfereert met mijn leven. Ik kan het voor hem goedmaken.”
Lakmoesproef
Jarenlang beheerst Morgan Probert het leven van Bas Steman. Na een lange zoektocht komt hij in contact met de familie van de soldaat. Hij raakt bevriend met diens zus Glenys. Zij komt naar Nederland, in gezelschap van haar dochter. Samen gaan ze naar de plek waar Morgan is gesneuveld. “’Hoe is het gegaan?’, vroeg ze. Ik zei: ‘Nou, dat weet ik niet. Ik kan je alleen vertellen wat ik in die regressie heb gezien.’ En toen zijn we naar de begraafplaats gegaan, waar ze dus nog nooit was geweest. Samen stonden we bij het graf van Morgan. Ze herkende dingen van haar broer in mij, zei ze.”
Later kwam de echte lakmoesproef. Glenys nodigt hem uit om naar Wales te komen en de rest van de familie te leren kennen. Ze gaan naar een wit huisje in Pontardawe (Wales) waar Morgan gewoond heeft. Na al die jaren was het nog steeds in bezit van de familie. “Het huis was precies zoals ik het had beschreven in mijn regressie. Ik wist er allerlei details over te vertellen. Zo van: ‘Daar zat toch eerst een raam?’ De familie was verbijsterd.”
Ik vraag me bij jouw verhaal wel af: waarom gebeurt zoiets bij jou wel en niet bij mij?
“Misschien ben jij in je vorige leven wel heel gelukkig gestorven.”
En dus heb ik geen reïncarnatie nodig?
“Om daar iets stelligs over te zeggen, vind ik doodeng. Daarom heb ik een roman geschreven. Het is niet een wetenschappelijke paper of zo.”
Die roman schuurt anders wel heel erg tegen de werkelijkheid aan.
“Ja, ik leg ook wel een idee neer, waar we het nu al een paar uur over hebben. Namelijk dat er zoiets bestaat als zielsverhuizing over de dood heen.”
Stom toeval
Glenys overlijdt in 2012. Voor Steman voelt het alsof er een zus van hem sterft. Zes jaar later verschijnt zijn roman over deze bijzondere geschiedenis. Morgan, een liefde is inmiddels toe aan zijn elfde druk. De schrijver blijft reacties krijgen van lezers die zeggen hetzelfde te hebben meegemaakt. En dan, aan het begin van dit jaar, krijgt dit verhaal, weer een nieuwe wending. Waarschijnlijk niet de laatste.
Op 24 januari krijgt een Steman een appje van een bevriende boekhandelaar. De Britse bestsellerauteur Santa Montefiore heeft een nieuwe roman uit: Wacht op mij. Hierin sneuvelt de Britse soldaat Rupert Dash tijdens de slag bij Arnhem en reïncarneert jaren later in een zekere Max Shelbourne.
“Dat is jouw plot toch?”, vroeg die boekhandelaar zich meteen af. “Ik wist niet wat me overkwam. Het eerste woord dat in me opkwam, was ‘plagiaat.’ Mijn boek was al een tijdje uit in het Engels. Misschien had Montefiore het wel gelezen en gedacht: dat kan ik goed gebruiken. Vrienden die ik het vertelde, raadden me aan om een advocaat te bellen. ”
Het blijkt nu gewoon eens stom toeval te zijn. Niks plagiaat. Montefiore baseerde haar verhaal op dat van de Brit Simon Jacobs. Die is ervan overtuigd dat hij in een vorig leven een Brits soldaat was. Zijn verhaal lijkt in veel opzichten op dat van Bas Steman.
‘Hun’ soldaten hebben ongeveer hetzelfde meegemaakt. Zelfde bataljon, zelfde dag gesprongen, zelfde dag gesneuveld op de Ginkelse Heide. “Via Facebook heb ik contact met hem gekregen en voor ik het wist zaten Simon en ik urenlang te skypen en herinneringen op te halen aan die luchtlanding in de nacht van 18 op 19 september 1944. Nu denk jij natuurlijk weer dat ik niet goed bij mijn hoofd ben?”
Terug op de begraafplaats in Oosterbeek. Bas Steman loopt van het graf van Morgan Probert naar dat van die andere soldaat die voortleeft in Simon Jacobs. Ze liggen nog geen honderd meter van elkaar. De naam van deze soldaat blijft voor het grote publiek onbekend, zijn familie heeft geen behoefte aan publiciteit.
“Voor mijzelf is het hele verhaal nu wel klaar. Ik hoop alleen dat mijn boek internationaal nog iets gaat doen. Verder heeft deze hele ervaring mij zachter gemaakt, minder stellig over dingen. En wat er achter mijn geschiedenis met Morgan zit? Misschien is de ziel wel een soort wificode en heb ik die van hem gekregen. Wat denk jij?”
Bas Steman. Morgan, een liefde. Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 320 blz., € 20,99